پژوهش ها

اخبار

فیلتر بر اساس:

نظریه قدرت برگرفته از قرآن و سنّت

آنچه در کتاب «نظریه قدرت برگرفته از قرآن و سنّت» (مفـتح، ۱۳۸۸)در ذیل چهار فصل، بـه گونـه یا نسـبتاً ...
کتابچکیده: آنچه در کتاب «نظریه قدرت برگرفته از قرآن و ...

خلاصه

چکیده:

آنچه در کتاب «نظریه قدرت برگرفته از قرآن و سنّت» (مفـتح، ۱۳۸۸)در ذیل چهار فصل، بـه گونـه یا نسـبتاً مبسـوط دنبـال شـده اسـت، مجموعـه مؤلـفه هایی است که جمع آنهـا را مـی تـوان تشکیل دهنـده نظریـه مـدون قدرت و دولت اسلامی به حساب آورد؛ هرچنـد بـه اعتـراف مؤلـف، ایـن نظریه ناتمام است و با کتاب حاضر نتوانسته است همه مؤلفـه هـای تئـوری حکومت د ینی را تبیین  کند

مقدمه:

موضوع این کتاب، تئوری مدون حکومت دینی اسـت کـه مقصـود از آن همانـا استنباط و ارائه نظریه حکومتی، مبتنی بر منابع نقلی دین مبین اسـلام مـی باشـد. هدف این نوشتار، طراحی و بیان مؤلفه هـای لازم بـرای تـدوین تئـوری دولـت اسلامی به منزله سیستمی هماهنگ و ـ به فراخور مجال مقال ـ تبیـین برخـی از اجزای خارجی پیشین، اجزای داخلی و اجزای خارجی پسین این سیستم است. منابع محوری این کتاب، طبعاً از سویی پس از قرآن مجید و نهجل بلاغه، کتـب تفسیری، روایی و تاریخی شیعه و سنّی و از سوی دیگر، کتب معتبر مشتمل بـر دانش سیاسی و فقه سیاسی . می باشد کتاب «نظریه قدرت برگرفته از قرآن و سنّت» مشتمل بر مطالب پیش دانسـته و مفروضی است که به عنوان مبادی تصوریه و تصدیقیه برای ورود در موضـوع مورد بحث تلقی می گردند و به دنبال آن، چهـار فصـل کـه هرکـدام بـه تحقیـق مؤلفه ای از تئوری حکومت دینـی مـی پـردازد و در انتهـا بـا جمـع بنـدی نتـایج به دست آمده، گوشه ای از نظریه جامع دولت اسلامی را تبیین میکنند.

مبادی تصوریه 

" قدرت" از نظر لغوی به معنای توانایی انسان بـر انجـام کـاری اسـت کـه بـا اختیار مقارن می باشـد (محمـد فریـد وجـدی، دایـرةالمعـارف القـرنالعشـرین، ص647)ایـن لفـظ در علـوم و دانـش هـای گونـاگون کـاربرد دارد و معنـای اصطلاحی متناسب با موضوع آن علم را به خود می گیرد (نصرت االله پورافکاری، فرهنگ جامع روان شناسی ـ روان پزشکی و زمینه های وابسته، انگلیسـی ـ فارسـی، ج2 ،ص1158) ولی روح کلی حاکم بر همه این معانی اصطلاحی، واحد اسـت و در عالم علوم سیاسی، گاهی قدرت در معنای متـرادف بـا دولـت و حکومـت که مختار این کتاب نیز از اطلاق این لفظ همان است، اگرچه  استعمال می گردد در نظر دقیق به معنای ابزار تأمین آرمان های حاکمان دانسـته شـده باشـد ( ر.ک: علی آقا بخشی، مینو افشاری راد، فرهنگ علوم سیاسی، ص ).335

نظریه، معادل لفظ تئوری است و به معنای مجموعه اى از مفاهیم می باشـد که به گونه یا منطقى تنظیم شده، رابطه میان دو پدیده یا بیشتر را بیان مى کند. به بیان دیگر، تئوری یا نظریه عبارت است از دسته بندی اصول و قـوانین مـرتبط و همبسته که ضمن آنها دانستنی ها به منظـور کشـف روابـط میـان پدیـده هـا، بـه یکدیگر مرتبط می گردند و به تبیین روابط نسبتاً پایدار میان واقعیـت هـاى عینـى مى پردازند (کیا، تئوری های مدیریت و مدل هـای سـازمان، ص31 ) و غـرض از آن، شناخت واقعیت ها و تسلط یافتن بر آن هاست

بررسی نظریه تحریف قرآن

مهرماه 1389 قم
کتابنظریه تحریف قرآن، از نظریه­ هائی است که قدمتی به ط ...

خلاصه

نظریه تحریف قرآن، از نظریه­ هائی است که قدمتی به طول تاریخ تفکّر اسلامی دارد. از قرن­ها پیش چنین اندیشه­ ای در جامعه علمی اسلامی دامن گستر بوده است. هم­چنان که گروهی از عالمان مذهب تشیع گرایشی به سوی این نظریه داشته­ اند، همان­سان در میان دانشمندان مذهب تسنّن نیز می­توان طرفدارانی برای آن یافت. دلیل عمده و اصلی چنین دیدگاهی در خصوص قرآن کریم روایاتی است که دلالتی آشکار یا پنهان بر تحقّق این امر دارند، که صد البتّه این اخبار و روایات هم در کتب حدیث امامیه به چشم می­ خورد، و هم در جوامع حدیثی عامّه.

 

آنچه اندیشورانی از جهان تشیع را به تکاپو واداشت تا قلم به دست گرفته و پا به عرصه نبردی علمی در این خصوص بگذارند، دفاع از حیثیت مکتب اهل­بیت : در قبال این نظریه قرآنی بوده است. این عالمان در پی آن بودند تا ثابت کنند دلباختگان ثقل اصغر، به­طور غالب اعتقادی به تحریف شدن ثقل اکبر ندارند؛ اگرچه انگشت شمار دانشمندانی شیعه مسلک دارای چنین اعتقاد باطلی بوده باشند. زمینه ساز این دفاع عالمانه و جنگاوری اندیشمندانه، کتابی بود که از سوی یکی از مشاهیر مؤلّفان شیعه تألیف و نشر یافت، که در آن با تمسّک به انبوهی از روایات امامی و عامّی، در مقام اثبات محرَّف بودن قرآن کریم برآمده بود، عملی که هرچند شاید با نیتی خیرخواهانه و به تصوّر احقاق حقّی پامال شده از اهل­بیت صورت پذیرفت، لکن آنچنان لطمه­ای جبران ناپذیر بر پیکر پیروان این مکتب حقّه وارد ساخت که به راحتی قابل جبران نخواهد بود.

 

حاجی میرزا حسین نوری طبری (1320ق) فردی است که با سابقه­ای نمایان از تألیف کتب متعدّد در دفاع از ارکان معتقدات شیعه امامیه، و البتّه با رویکردی اخباری مسلک، در تاریخ علماء معاصر نامی پرآوازه دارد. در ارزش­گذاری تألیفات حاجی نوری، داوری داوران عالم تشیع آنچنان مختلف و گاه متضادّ است که جامعی میان آنها نمی­توان یافت؛ تا آنجا که در خصوص مهم­ترین و مشهورترین اثر حدیثی او، که همان دوره­ی «مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل» می­باشد، به باور آخوند خراسانی هیچ مجتهدی برای فتوا دادن در مسئله­ای فقهی از مراجعه به آن بی­نیاز نیست، حال آنکه امام خمینی به چنین جایگاهی برای این کتاب معتقد نیست.

 

آنچه تاکنون در مجامع علمی شیعی، حوزوی و دانشگاهی، در خصوص نظریه تحریف قرآن مورد مطالعه، گفتگو و تدریس قرار گرفته است به طور عمده ارائه دلائلی قرآنی، روائی و تاریخی برای اثبات تحریف ناپذیری قرآن کریم بوده است؛ ممکن است به نظر بیاید که بیهوده تکلیف اثبات مدّعای عدم تحریف قرآن را بر عهده مدّعیان آن نهاده­اند، بلکه ادّعای «محرّف بودن قرآن» محتاج استدلال است نه «عدم تحریف قرآن»! چرا که عدم تحریف مطابق اصل بوده و بی­نیاز از ارائه دلیل می­باشد. در پاسخ باید گفت آنچه برای علاقمندان به قرآن راهگشاست آن است که اثبات گردد قرآن تحریف­شدنی نیست، نه که تنها تاکنون تحریف نشده است، و «تحریف ناپذیری قرآن»، با «عدم تحریف قرآن» که تنها بحثی تاریخی را می­سزد متفاوت است.

 

تا امروز در مجامع علمی، هیچگاه به ادلّه طرفداران تحریف قرآن پرداخته نشده است. نه هیچ دانشجوی دانشگاه و نه هیچ طلبه حوزه علمیه، در سیر مطالعات تحصیلی خود، به تفصیل و به روشنی با دلائلی که افرادی همچون میرزای نوری را به این اندیشه سوق داده است آشنا نشده­اند. نه شایسته است و نه با روح علمی سازگار، که حاجی نوری را متّهم به گرایشی اینچنین جدّی نسبت به امری بدانیم که هیچ دلیلی برای اعتقاد به آن در دست نداشته است. این تصوّر به معنای آن است که مشاهیر حوزه­های علمی شیعی، گاه بدون اتّکاء به دلائلی که برای خود آنان اطمینان آور بوده باشد، باوری را به جدّ می­پذیرند؛ و چنین امری خلاف گزارش­هائی است که از تاریخ علم و عالمان دینی سراغ داریم.

 

نگارنده در طی دوره­های تدریسی متعدّدی که در مقطع ارشد در دانشگاه­های کشور داشته است، روشی را در بررسی مسئله نظریه تحریف قرآن در پیش گرفته، که همان شیوه مألوف حوزه­های علمی شیعی در زمینه فقه و اصول در دوره اجتهاد و صاحب­نظر شدن می­باشد. در این اسلوب علمی، محقّق بایستی ادلّه مدّعی را به نحو دقیق و صحیح مورد مطالعه قرار داده، سخنان منکران را نیز با دقّت ارزیابی نماید، و در نهایت به جمع­بندی نظرات طرفین، و نقض و ابرام­های مطرح شده پرداخته، و با اعمال حکمیت و داوری منصفانه میان آنان، رأی خود را بر اساس قوّت دلیل اختیار نماید.

 

کتاب حاضر حاصل همین تدریس­ها است، که می­تواند متن درسی برای مقطع ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، و نیز سایر رشته­های دانشگاهی مرتبط با آن قرار گیرد.

 

در فصل اوّل این کتاب، با اطّلاعاتی در خصوص شخصیت حاجی میرزا حسین نوری آشنا شده، و نیز نگاهی به سرگذشت کتاب فصل الخطاب در میان عالمان مکتب تشیع خواهیم افکند. در فصل دوّم به شرح یکایک ادلّه حاجی نوری، و ایرادات وارده از سوی ردّیه نویسان بر این ادلّه، و داوری میان نوری و مخالفانش خواهیم پرداخت.

 

لازم به ذکر است که ذکر اسامی و مطالب این عالمان، به این معنا نیست که تنها اینان هستند که به نفی نظریه تحریف و مناقشه در مطلوب حاجی نوری پرداخته­اند؛ بلکه این بزرگان کسانی هستند که به ردّ یکایک ادلّه حاجی نوری اقدام کرده­اند، و این همان چیزی است که با هدف این نوشته سازگار است. وگرنه بسیارند عالمان شیعی که بدون اشاره به نام و کتاب میرزای نوری، نظریه تحریف قرآن کریم را مورد مناقشه قرار داده­اند.

 

امیدوارم این کتاب بتواند گامی در راه روشن ساختن افکار و ادلّه قائلان به این نظریه سخیف برداشته، خوفی را که نام میرزا حسین نوری در دل طلاّب، دانشجویان، و سایر آشنایان با او افکنده است زایل گرداند. چه که بسیار برخورد کرده­ام با عالمانی که از بزرگی نام میرزای نوری و شهرت او در حوزه احادیث، در کنار این گزارش که او در کتاب فصل الخطاب با استناد به بیش از هزار حدیث به اثبات محرّف بودن قرآن موجود پرداخته است، لرزه بر اندام اعتقاداتشان افتاده، و در کوتاه­ترین طریق، طلاّب و دانشجویان را از نزدیک شدن به این کتاب و مطالعه آن بازداشته­اند، مسلّماً بدون آنکه خود به کتاب مراجعه کرده و میزان قوّت احادیث و استدلالات میرزا را سنجیده باشند.

 

شرق شناسی یا اسلام ستیزی

شرق شناسی یا اسلام ستیزی؟: نگرشی به آرای خاور شناسان در اندیشه و آثارعلامه شهید مرتضی مطهری(ره) ا...
کتابمعرفی کتاب به باور شهید مطهری، خاورشناسان، نوعاً ب ...

خلاصه

معرفی کتاب

به باور شهید مطهری، خاورشناسان، نوعاً به دلایل گوناگون از جمله: عدم مراجعه به منابع دست اول، بدفهمی اصطلاحات و مفاهیم دینی شرقی، رسوب تعصبات فکری و دینی، نقدها و داوری های غیرعالمانه و غیرمتخصصانه و ادعاها و اظهار نظرهای بدون دلیل و احیاناً سوء نیت و غرض ورزی از روح تحقیق علمی و دست یازیدن به بسیاری از حقایق دینی و اطلاعات صحیح مشرق زمین بازمانده اند. 
به گفته ایشان، حقیقت این است که مستشرقین نه صلاحیت تحقیق در عقاید و افکار اسلامی را دارا می باشند و نه غالباً حسن نیت آن را، آنجا که در مقام تجزیه و تحلیل افکار و عقاید اسلامی بر می آیند و فی المثل وارد مسائل مربوط به کلام اسلامی یا عرفان و تصوف یا فلسفه می شوند، آن قدر مهملات به هم می بافند که موجب تعجب و گاهی مضحک است.

اثر حاضر در 5 فصل به بررسی این مبحث در آثار و اندیشه های شهید مطهری می پردازد:
- شهید مطهری و و نگرش نقادانه به اندیشه مغرب زمین
- مباحث عقلی و کلامی دینی
- تاریخ و تمدن اسلامی
- سیره و آیین پیامبر اکرم
- فرهنگ و تمدن غربی

وصف قرآن از بهشت و فرهنگ عصر نزول

پژوهش نامه قرآن و حدیث ، شماره ۲۶ ، بهار و تابستان ۱۳۹۹
مقالهاین مقاله نظر روشنفکران معاصرِ دینیِ مسلمان مبنی ب ...

خلاصه

این مقاله نظر روشنفکران معاصرِ دینیِ مسلمان مبنی بر تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ اعـراب عصـر نـزول در توصف نعمت های بهشتی را مورد تحلیل و نقد قرار داده و نهایتاً تا به این نتیجـه رسـیده کـه خداونـد در معرفـی بخـش کوچکی از نعمت های نامحدود بهشت ـ که مورد خواسته و آرزوی تمامی انسان ها در همه عصرها می باشد ـ براساس اصول عقلایی محاوره و متناسب با مخاطبان اولیه قرآن، از الفاظ، تعابیر و معهودات مردم عصر نزول، به صورت بهینـه استفاده کرده است، بدون اینکه از مرز واقع گویی خارج شود یا از فرهنگ آن زمان تـأثیر بپـذیرد. بـا ایـن وجـود درمعرفی همین بخش محدود از نعمت های بهشتی نیز به تفاوت ماهوی آن ها با مشابه های دنیایی اشاره کرده و در مقابـل از وجود نعمت های معنوی و نعمت های بی شمار دیگری که خارج از تصور عقول بشری می باشد، خبر داده است.   

استراتژی روابط بین الملل حکومت اسلامی درباره صلح و جنگ

 حکومت اسلامی / سال بیست و چهارم،شماره ی دوم،تابستان ۹۸
مقالهجهاد از فروع فقهی است که مورد بحث بسیاری قرار گرفت ...

خلاصه

جهاد از فروع فقهی است که مورد بحث بسیاری قرار گرفته است. فقیهان این فرع فقهی را در قالب دو قسم نشانده ‏اند، که همانا جهاد دفاعی و جهاد ابتدائی باشد. این مقاله از زاویه استراتژی و راهبرد سیاست خارجی حکومت اسلامی، به بررسی مبانی قرآنی جهاد ابتدائی، در پرتو سیره منقول رسول اکرم پرداخته است. آنچه حاصل شده است تقویت حکم به عدم جواز جنگ افروزی و جهاد ابتدائی می‏باشد به نحو کلّی. مطابق ادله مبتنی بر قرآن و سیره پیامبر اسلام، آغاز جنگ با کشورهای دیگر جائز نیست، بلکه تنها جهاد دفاعی جائز است، یعنی جائی که دشمن پیمان صلح را شکسته باشد، یا آغاز به جنگ نموده باشد. استراتژی اسلام در حوزه روابط بین الملل بر صلح استوار است نه جنگ؛ و قرآن به مسلمانان دستور می‏دهد حتی اگر جنگی در گرفت، آنگاه که دشمن پیشنهاد صلح داد بلافاصله صلح را بپذیرند.

بررسی تطبیقی مسأله وراثت انبیاو خطبه فاطمه زهرا در جریان غصب فدک در آرای یوسف شعار و مفسران فریقین

‍‍پژوهش های تفسیر تطبیقی ، سال چهارم ، شماره سوم ، بهار و تابستان ۹۸
مقالهمسئله وراثت انبیا از مباحث مهم قرآنی است. ازاین رو ...

خلاصه

مسئله وراثت انبیا از مباحث مهم قرآنی است. ازاین رو، مقالة حاضر به بررسی و نقد دیدگاه یوسف شعار در مسئله وراثت انبیاء؛ طبق آیه ۱۶ سورة مبارکه نمل و همچنین بـه برداشـت ایشـان از استشـهاد فاطمـه زهرا (س) به آیه مزبور در خطبه فدکیه، می پردازد. چنان کـه ایشـان بـر خـلاف نظـر مفسران شـیعه کـه معتقدند: متبادر از «ارث» در آیه مذبور، ارث از «اموال» و «حقوق» است، این وراثت را در «علم و نبوت» معنا می کند و بر اساس آن، استشهاد فاطمه زهرا (س) طى خطبه اى در حضور بزرگان اصـحاب رسـول  خدا (ص) بر آیه مزبور را افتراء نسبت به ایشان می داند. بنابراین، در این پژوهش، با اتکا بـه معنـا و مفهـوم سیاق آیات و با استناد به دیدگاه های تفسیری و کلامی مفسران و متکلمان، نظر این مفسر مـورد نقـد وبررسی قرار گرفته است. چنانکه، در نهایت استشهاد وی به آیات قرآن، اشتباه مفهومی و استناد بـه خبـر«لا یورث الانبیاء» ازسوی ایشان، اشتباه دلالی و سندی، برداشت شده است.  

بایسته های مدیریتی در تبلیغ راهبردی کل نگر از منظر قرآن کریم

آموزه های قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۲۹، بهار-تابستان ۹۸

خلاصه

قول حسن از منظر مفسران

نشریه علمی مطالعات تفسیری ، سال ۱۰ ، تابستان ۹۸
مقالهتعارض‏ های اجتماعی جزء لاینفک و گریزناپذیر زندگی ج ...

خلاصه

تعارض‏ های اجتماعی جزء لاینفک و گریزناپذیر زندگی جمعی انسان‏ها است. این موضوع دهه‏ های متمادی است که مورد توجه جامعه ‏شناسان قرار گفته است و یکی از توجهات آن‏ها در این مسئله، ارائۀ راه حل ‏هایی جهت مدیریت تعارض‏ ها است. این موضوع در منابع دینی ما نیز به شکل گسترده ‏ای مورد توجه قرار گرفته است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی جایگاه و نقش اصل قرآنی «قول حسن» در مدیریت تعارض‎های اجتماعی است. در این تحقیق، ابتداء با روش کتابخانه‏ ای، به بررسی فقرۀ «قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا» از آیه 83 بقره از دیدگاه مفسران پرداخته شده است. سپس بر اساس یافته ‏ها، جایگاه اصل «قول حسن» در تنظیم روابط اجتماعی و به دنبال آن مدیریت تعارض‏ های اجتماعی بررسی گردیده است. اصل «قول حسن» یکی از رهنمون‏ های خطیر و جامع قرآن کریم در ارتباط با تنظیم شکل روابط افراد اجتماع با یکدیگر است. میان مفسران اختلافاتی در خصوص قلمرو سه واژه «قولوا»، «الناس» و «حسنا» وجود دارد. نظریۀ مختار در این باره آن است که این سه واژه مطلق بوده و به وسیلۀ آیه یا روایتی نسخ نشده ‏اند. بر اساس این دیدگاه و همچنین مطابق دیدگاه مفسران دربارۀ محورهای این اصل قرآنی، قول حسن در روابط اجتماعی معنایی بسیار گسترده به لحاظ خطاب، مخاطب و ابعاد دارد و بسیاری از دستورات و آموزه ‏های دینی را در خود جای می‏دهد؛ لذا نقشی ب‏سزا در تنظیم روابط اجتماعی و مدیریت تعارض ‏های اجتماعی خواهد داشت. البته این اصل در موارد مختلف مصادیق مختلف خواهد یافت و لزوماً نمی‏توان همیشه و با همه و در هر موقعیتی به یک شکل برخورد نمود.

زبان قرآن از دیدگاه مولوی

تابستان ۱۳۹۷
مقالهزبان دین از جمله مباحث فلسفه دین و خاستگاه آن، نگا ...

خلاصه

زبان دین از جمله مباحث فلسفه دین و خاستگاه آن، نگاه نقادانه متفکران جهان غرب به متون مقدس است که با راه یافتن به جهان اسلام باعث پیدایش بحث زبان قرآن شد. با توجه به راه یافتن این نگاه نقادانه به جوامع اسلامی و قرآن، بحث از حقیقت زبان قرآن و دیدگاه متفکران اسلامی در این زمینه اهمیت پیدا می­کند.
در این مقاله پس از طرح سوالات اساسی زبان قرآن و بررسی مؤلفه ­های آن در آثار مولوی جلال الدین بلخی، مشخص می­ شود که زبان قرآن از دیدگاه او «زبانی تألیفی، معنادار، معرفت بخش و قاعده­ مند» است؛ هر چند در برخی از تأویلات معرفت‌ شناسانه خود، رویکردی ساختارشکن دارد. وی مفردات الفاظ قرآن را موضوع برای معانی عامه می­داند؛ از همین‌رو با استفاده از نظریه روح معنا، به تبیین آیات متشابه قرآن پرداخته و با گسترش این نظریه به دیگر آیات، به توسعه معانی و مصادیق آیات قرآن می­پردازد.

پیمان الست و نقد دیدگاههای مفسران درباره آیه میثاق

پژوهش های قرآنی سال بیست دوم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴
مقاله«آیات ألست» که به عنوان «آیه میثاق» شناخته می شود، ...

خلاصه

«آیات ألست» که به عنوان «آیه میثاق» شناخته می شود، از دشوارترین و پیچیده ترین آیاتی است که در میان مفسران به اختلاف تفسیر شده است. مقاله «پیمان الست و نقد دیدگاه های مفسران... » از جمله نوشتارهایی است که تلاش نموده بر اساس آخرین تحقیقات و پژوهش ها در خصوص تفسیر «آیات ألست»، دیدگاه برگزیده خود را عرضه نماید. با این حال به نظر می رسد آنچه به عنوان نظریه «عالم شهود» ارائه شده، با نقدهای جدّی روبه رو است؛ به گونه ای که پذیرش این دیدگاه را دچار مشکل می کند. ازاین رو پژوهش انتقادی حاضر تلاش دارد با تحلیل محتوای مقاله مذکور، ضمن بیان نقاط قوت و ضعف آن، راه برون رفت از پیچیدگی ها و معضلات فهم و تفسیر آیات محل بحث را روشن نماید. تدبر و تأمل در فرازها و مفردات آیات، مهم ترین شرط فهم قرآن است؛ شرطی که مقاله مورد اشاره با وجود توجه به آن، در مقام عمل، کمتر به مقصود واقعی آن توفیق یافته است.

جستاری تفسیری در حلیت نکاح با زنان اهل کتاب

مطالعات تفسیری - سال هشتم- پاییز ۱۳۹۶ - شماره ۳۰
مقالهچکیده:موضوع ازدواج مسلمان با غیر مسلمان در آیات مخ ...

خلاصه

چکیده:موضوع ازدواج مسلمان با غیر مسلمان در آیات مختلفی مانند: نور / ۳، بقره / ۲۲۱ و ممتحنه / ۱۰ مطرح شده است، همچنین قرآن کریم در آیه ۵ سوره مائده بحث نکاح مسلمانان با اهل کتاب را بیان فرموده است. مفسران فریقین در ذیل این آیه شریفه، دیدگاه‌های مختلفی را بیان کرده‌اند که می‌توان در چهار دسته تقسیم نمود؛ گروهی ازدواج مسلمان با اهل کتاب را به‌طور کلی ممنوع دانسته‌اند؛ برخی نیز آن را به‌صورت کلی جایز شمرده‌اند و برخی آن را به‌ گونه­ ای محدود پذیرفته‌اند که این قسم اخیر به دو دسته تقسیم می­ شوند. در این نوشتار این اقوال به‌طور مبسوط با شرح دلایل بیان شده و سپس تحلیل و نقد شده است و در نهایت قول به جواز نکاح با اهل کتاب، ترجیح و تقویت گردیده است.

سیره حضرت علی در ایجاد و گسترش انسجام اجتماعی، با تکیه بر نقش رسانه ملی

پاییز ۱۳۹۵
مقالهامروزه سیره بعنوان یکی از ادله شناخت احکام اسلامی, ...

خلاصه

امروزه سیره بعنوان یکی از ادله شناخت احکام اسلامی,ارزش و اعتبار دارد. مطالعه در سیره امام علی علیه السلام نشان می دهد هدف آن حضرت، تنها حفظ اصل اسلام و وحدت بین عموم مسلمانان بود و در مسئله خلافت ـ که اولین اختلافی بود که در بین امت اسلامی به وجود آمد ـ حضرت علی علیه السلام با صبر و سکوت خود، اجازه نداد این اختلاف، وحدت امت اسلامی را خدشه دار سازد. از آنجایی که ,انسجام و همبستگی اجتماعی یکی از کارکردهای مهم رسانه ها در عصر حاضر می باشد ,رسانه ملی بعنوان بازوی حکومت اسلامی در راستای حفظ وحدت و نظم اجتماعی و به وجود آوردن باورها ،احساسات ورفتار مشترک در میان اقشار و صفوف مختلف جامعه اسلامی، نقشی مهم و تاثیر گذار را ایفا می نماید. توجه به سیره ارتباطی و تبلیغی امیر المومنین علیه السلام در کنار مطالعه کتاب شریف  نهج البلاغه می تواند به عنوان منبع و الگوی مناسب جهت حفظ وحدت و انسجام اجتماعی مورد توجه رسانه ملی قرار گیرد.زیرا از منظر آن حضرت، انسجام و وحدت اعضای هر جامعه از مهمترین عواملی است که موفقیت آنها را  تضمین نموده وجامعه را به سمت رشد وتعالی پیش می برد. روش به کارگرفته شده در این پژوهش، روش توصیفی، تحلیلی در کنار روش تاریخی است و به دنبال این سوال هستیم که  رسانه ملی با توجه به سیره امیرالمومنین(علیه السلام) از چه روش هایی در راستای حفظ وحدت و انسجام اجتماعی می تواند استفاده کند.

تفسیر تطبیقی و تحلیلی آیه امامت در تفاسیر فریقین

مطالعات تفسیری - سال پنجم - پاییز ۱۳۹۵ - شماره ۲۵
مقالهاز آیات مورد استناد شیعه در اثبات عصمت امام و تنصی ...

خلاصه

از آیات مورد استناد شیعه در اثبات عصمت امام و تنصیصی بودن مقام امامت، آیه ۱۲۴ بقره است. استناد به ادله لفظی همچون اطلاق فراز «لاینال عهدی الظالمین»، تناسب این فراز از آیه، به عنوان پاسخ خدا، با درخواست ابراهیم(ع) و نیز ادله عقلی از جمله دلایلی است که مفسران شیعه بر مدعای خود اقامه نموده اند. در مقابل، مفسران اهل سنت با حمل لفظ «اماماً» به «نبیاً»، تنصیصی بودن مقام نبوت و عصمت نبی را برداشت کرده اند. از بررسی در تفاسیر اهل سنت به دست می آید که اغلب مفسران اهل سنت به منظور اثبات اعتقاد خود؛ مبنی بر به حق بودن خلافت شیخین و رد دیدگاه مفسران شیعه، به تأویل آیه دست زده اند. نادرستی این تأویل با ادله محکمی که مفسران شیعه بیان داشته اند، اثبات شده است.

حقوق منتقدان از دیدگاه اسلام ، حقوق بین الملل و قوانین ایران

پاییز ۹۵
مقالهانتقاد از لوازم آزادی بیان، در حوزه‌های مختلف ازجم ...

خلاصه

انتقاد از لوازم آزادی بیان، در حوزه‌های مختلف ازجمله در دو حوزة دین و سیاست قابل طرح است. به‌رسمیت شناختن منتقدان و پاسداشت حقوق آنان مهم‌ترین محکی است که به‌وسیلة آن می‌توان پایبندی حکومتی را به حقوق انسانی شناسایی کرد. بر اساس آموزه‌های دینی، نقد حاکمان یا رفتار و باورهای ایشان، حق شهروندان و از جهتی دیگر تکلیف آنان به‌شمار می‌آید. این حق و تکلیف توسط افراد به‌صورت مستقل، یا در قالب تشکل‌های مدنی و احزاب سیاسی و یا در ساختار نهادهای سیاسی قابل اعمال است. این مقاله، ضمن بررسی مبانی دینی این حق، به مقایسة آن با حقوق بین‌الملل و قوانین مدون ایران پرداخته و ضمن اشاره به کاستی‌های اسناد بین‌المللی در این زمینه، به این پرسش پاسخ داده است که آیا برای انتقاد حدّ و مرزی شناخته شده است؛ و در صورت ترسیم چنین مرزی، چنانچه منتقد از مرزهای انتقاد تجاوز نماید، از منظر اسلام ، حقوق بین‌الملل و حقوق داخلی،  برخورد با وی چگونه تعریف شده است؟

قاعده اهم و مهم، و نظریه غیر اخلاقی توجیه

پژوهش های اخلاقی - سال ششم - شماره سه - بهار ۱۳۹۵
مقالهاخلاق در حکم رانی و کشورداری، از اموری است که هموا ...

خلاصه

اخلاق در حکم رانی و کشورداری، از اموری است که همواره دغدغه اندیشمندان جوامع بوده است، و امروزه نیز اخلاق سیاسی و سیاست اخلاقی از مهم ترین مباحث مورد علاقه متفکران جهانی در حوزه فلسفه سیاسی و فلسفه اخلاق می باشد. در این مقاله پس از نگاهی اجمالی به آراء صاحبان مکاتب مختلف پیرامون نسبت میان اخلاق و سیاست، و با مقایسه نظرات مارکس، ماکیاولی، امام علی بن ابیطالب و با استناد به قرآن نشان داده ایم که اساس روش زمامداری مورد سفارش نیکولو ماکیاولی، که در عمل مورد قبول تمامی حاکمان بشری است، همانا جواز استفاده از هر چیزی برای وصول به هدف است، که از آن تعبیر میشود «هدف وسیله را توجیه می کند». در حالی که امام علی بن ابی طالب، داماد و نزدیکترین یار پیامبر اسلام، و جانشین منتخب ایشان، به صراحت چنین نظری را رد می کند، و آنگاه به آراء فقهاء شیعه در این زمینه مراجعه و به ریشه یابی قاعده اهم و مهم و مرجحات باب تزاحم پرداخته، نشان داده ایم قرآن کریم و روایات اهل بیت تنها در مورد خاص «حفظ یا نجات جان انسانها» اجازه استفاده از امور ممنوعه را می دهد، و تعمیم آن به تمامی موارد اهم و مهم روا نمی باشد.

محدوده آزادی هنرمند در نسبت با حریم خصوصی اشخاص و اصناف

زمستان ۱۳۹۴
مقالهحریم خصوصی از مهمترین مباحث حقوق شهروندی است که از ...

خلاصه

حریم خصوصی از مهمترین مباحث حقوق شهروندی است که از سوی متفکران سیاسی و اجتماعی دارای گرایش به مکاتب فکری مختلف مورد توجه قرار دارد. این حریم، از یکسو به عنوان مرزی برای دخالت­ شهروندان در امور یکدیگر، و از سوی دیگر به عنوان مرزی برای دخالت کارگزاران حکومتی در امور رعایای تحت حاکمیّت، مورد مناقشه و بررسی قرار می­ گیرد. و هنرمند، چه از حیث شهروند بودن و چه از حیث نظارتی که از سوی هیئت حاکمه بر او اعمال می­شود ناچار به رعایت این حریم و الزامات آن می­باشد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این مسأله پرداخته،­ و با بهره­گیری از آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیه السلام، نگاه مکتب اسلام و فقه امامیّه نسبت به جایگاه حریم خصوصی به عنوان مصداق بارزی از اخلاق اجتماعی اسلامی ارائه گردیده است. در این مقاله اثبات شده است که حریم خصوصی امری لازم الرّعایه از سوی هنرمندان بوده، و تنها آنگاه که با مصلحتی اهمّ تزاحم پیدا کند قابل هتک خواهد بود؛ و البتّه هنگامی که اهمّ بودن مصلحت مزاحِم مردّد باشد، اصاله الحظر جاری بوده و مانع هتک حریم خصوصی مزاحَم خواهد گشت.

نقد نظریه اقتباس قرآن از ادب زمانه، با تحلیل دیدگاه یوسف دره حداد

زمستان ۱۳۹۴
مقالهقرآن کریم که در ۱۴۰۰ سال پیش در سرزمین حجاز بر رسو ...

خلاصه

قرآن کریم که در ۱۴۰۰ سال پیش در سرزمین حجاز بر رسول الهی حضرت محمد (ص)، برای هدایت و تربیت انسان ها نازل گردید، در تعامل فرهنگی و سیاسی، بسیاری از نیازهای اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی مردم آن زمان را تامین کرد، اما با دیدگاه تاریخی نگری به قرآن، برخی از مستشرقین معتقدند که این کتاب از ادبیات و فرهنگ زمانه، تاثیر فراوانی پذیرفته و آموزه های آن، مقتبس از آداب و رسوم عرب معاصر نزول می باشد و با این تفکر قرآن نمی تواند پاسخگوی تمام نیازهای متغیر مردم در اعصار و امصار گوناگون باشد. در این مقاله، تشریح می شود که اگرچه در ظاهر بخش هایی از قرآن اقتباس شده از ادب زمانه می باشد، اما حقیقت این است که این کتاب با بهره برداری هوشمندانه از واژگان و مکاتب زمان نزول به تدریج قانونمندی نموده و مترصد تربیت انسان ها بوده است، علیهذا لازم است قرآن همراه با تجزیه و تحلیل فضا، جو و شان نزول آیات کریمه اش، زمان شناسی و ترجمه ی فرهنگی، علمی و تاریخی شود و مفسرین و مترجمین باید با توجه به عناصر زمان و مکان و با اقتباس از داستان های تاریخی و دستورات تربیتی و عقیدتی قرآن وبا عنایت به استواری و ثبوت این کتاب، برداشت های عصری و فرهنگی مناسب را در آن لحاظ نموده؛ و قرآن را با زبان و فرهنگ روز ترجمه نمایند.

«حق انتقاد» از منظر قرآن و سنت

 قرآن، فقه و حقوق اسلامی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۳
مقاله«انتقاد» به عنوان یکی از مهم ترین مظاهر آزادی بیان ...

خلاصه

«انتقاد» به عنوان یکی از مهم ترین مظاهر آزادی بیان، محک مناسبی برای سنجش مردمی بودن نظام های سیاسی است. در نظام اسلامی که در دو مرحله حدوث و بقا، نیازمند رضایت عمومی می باشد، «نقد حاکمان» یا «نقد رفتار حاکمان»، حق شهروندان یا به نوعی تکلیف آنان به شمار می آید. این حق و تکلیف که مستفاد از آموزه های دینی است، به وسیله افراد به صورت مستقل یا در قالب تشکل های مدنی و احزاب سیاسی یا در ساختار نهادهای سیاسی قابل اعمال می باشد و نظام اسلامی، به تأمین و تضمین به کارگیری این حق از سوی شهروندان موظف است. نوشتار حاضر ضمن بررسی مفهوم انتقاد و تفاوت های آن با مفاهیمی چون عیب جویی، آزادی بیان و مخالفت، با بهره گیری از آیات قرآن کریم و سخن و سیره پیشوایان معصوم، به تبیین جایگاه و مبانی این حق پرداخته است و این فرضیه را مطرح می کند که منتقد در نظام سیاسی اسلام، از مصونیت برخوردار است و حتی در فرض تجاوز از مرزهای انتقاد، حاکمیت باید به نفع حق عمومی، از حق خویش بگذرد.

فعالیت اجتماعی زنان در آراء مفسران فریقین با استناد به آیات ۳۳ احزاب و ۲۴ نساء

پاییز و زمستان ۱۳۹۴
مقالهچکیدهفعالیت اجتماعی زنان ازجمله مسائلی است که دست ...

خلاصه

چکیده
فعالیت اجتماعی زنان ازجمله مسائلی است که دست یابی به دیدگاه قرآن درباره آن بسیار حائز اهمیت است. به طوری که عمل به فرامین الهی می تواند راه گشای بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی گردد؛ هرچند آیات ۳۳ احزاب و ۳۴ نسا در ظاهر با فعالیت اجتماعی زنان منافات دارد؛ در این پژوهش با بررسی آرای فریقین ذیل این آیات و بیان دیدگاه هرکدام از این مکاتب، خط مشی قرآن راجع به این آشکارا ترسیم می شود. هر چند در این بین مفسرین شیعه و سنی با هم اختلاف نظرهایی دارند اما در نهایت معلوم می گردد که آیات فوق نه تنها با حضور اجتماعی زنان منافات نداشته است، بلکه با یک دیدگاه متعادل و به دور از افراط و تفریط کیفیت حضور زن در اجتماع را به روشنی بیان می دارد و حضور زنان در جامعه را در صورتی که بر طبق چهارچوب مشخص شده باشد، تایید می کند.

امکان سنجی اجرای نظریه حکمرانی خوب در جوامع اسلامی با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران

تابستان ۱۳۹۴
مقالهآموزه‌ی حکمرانی خوب در دهه‌های اخیر و متعاقب عدم م ...

خلاصه

آموزه‌ی حکمرانی خوب در دهه‌های اخیر و متعاقب عدم موفقیت نظریات ناظر بر دولت، از سوی نهادهای بین‌المللی نظیر کمیسیون حقوق بشر و بانک جهانی مطرح گردید. این آموزه بر توانمند سازی دولت تأکید داشته و تحقق امر مذکور را منوط به اصلاح روش حکومت‌ داری می‌داند. طرح این دیدگاه در مجامع غربی سبب شده عده‌ای امکان اجرایی شدن آن را در جوامع اسلامی با دیده‌ی تردید بنگرند. به دنبال بررسی این امر، صاحب‌ نظران آرای گوناگون و بعضاً متعارضی مطرح نموده‌اند که در این نوشتار تحت عنوان دیدگاه مخالفان و موافقان از آنها سخن به میان آمده است. نویسندگان ضمن تبیین این نظریات و بررسی ادله‌ی آنها، هیچ‌ یک از دو دیدگاه موافقانِ مطلق و مخالفان را نپذیرفته و بر این اعتقادند آموزه‌ی حکمرانی خوب و اصول مطرح شده در آن به مثابه‌ی یک تجربه‌ی بشری قابل بررسی می‌باشد. در این راستا با لحاظ مبانی اسلامی در خصوص حکومت و حکمرانی مانند اصل حاکمیت قوانین اسلامی و سایر اصول ناظر بر مقوله‌ی حکمرانی که از قرآن و سنت اتخاذ شده‌اند، آموزه‌ی مورد بحث به صورت مشروط و با رعایت مبانی مزبور قابلیت اجرایی خواهد داشت.

سبک زندگی مدیران زمینه ساز

   مشرق موعود: پاییز ۱۳۹۳
مقالهبحث سبک زندگی که از مباحث نوین مطرح در جامعه ماست ...

خلاصه

بحث سبک زندگی  که از مباحث نوین مطرح در جامعه ماست در موضوع این نوشتار، به کار رفته و مورد بررسی قرار گرفته است. این نوشتار با استفاده از روش کتابخانه ای تحلیلی و با بهره گیری از منابع آیات و روایات، سبک زندگی مدیران زمینه ساز را در دو عرصه سبک زندگی فردی و مدیریتی - حاکمیتی مورد تحلیل قرار داده، عناصری همچون تقوای سیاسی، فروتنی و تواضع، عدم برتری طلبی و همواره در دسترس نیازمندان بودن را از عناصر سبک زندگی فردی مدیران زمینه ساز به شمار آورده است. همچنین تقید نسبت به شایسته سالاری، تصمیم گیری بر اساس مشورت، سعه صدر در برابر اعتراضات اجتماعی، عدم اخلال در وحدت و انسجام ملی با گفتار یا رفتار و نیز گذشت و عفو نسبت به لغزش های شهروندان را از عناصر سبک زندگی مدیریتی - حاکمیتی دانسته است.

حریم خصوصی، عرصه اخلاق اجتماعی

سال پنجم - شماره اول - پاییز ۱۳۹۳
مقالهحریم خصوصی به عنوان عرصه تحقق و جلوه گاه بارز اخلا ...

خلاصه

حریم خصوصی به عنوان عرصه تحقق و جلوه گاه بارز اخلاق اجتماعی، از مهم ترین مباحث حقوق شهروندی است که از سوی متفکران سیاسی و اجتماعی دارای گرایش به مکاتب فکری مختلف مورد توجه قرار دارد. این حریم، از یکسو به عنوان مرزی برای دخالت شهروندان در امور یکدیگر، و از سوی دیگر به عنوان مرزی برای دخالت کارگزاران حکومتی در امور رعایای تحت حاکمیت، مورد مناقشه و بررسی قرار می گیرد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این مساله پرداخته، و با بهره گیری از آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، نگاه مکتب اسلام نسبت به جایگاه حریم خصوصی به عنوان مصداق بارزی از اخلاق اجتماعی اسلامی ارائه گردیده است. در این مقاله اثبات شده است که حریم خصوصی امری لازم الرعایه، هم از سوی سایر شهروندان و هم از سوی عمال حکومت بوده، و تنها آنگاه که با مصلحتی اهم تزاحم پیدا کند قابل هتک خواهد بود، و البته هنگامی که اهم بودن مصلحت مزاحم مردد باشد، اصاله الحظر جاری بوده و مانع هتک حریم خصوصی مزاحم خواهد گشت.

آیات الاحکام حج با رویکرد تطبیقی

مطالعات تفسیری - سال پنجم - پاییز ۱۳۹۳ - شماره ۱۹
مقالهقرآن کریم به عنوان اصلی ترین مصدر تشریع اسلامی در ...

خلاصه

قرآن کریم به عنوان اصلی ترین مصدر تشریع اسلامی در خلال آیات خود به بیان کلیاتی از احکام فقهی پرداخته است. ازاین رو نخستین منبع استناد و استخراج احکام میان فقیهان فریقین است. پژوهش حاضر بررسی مقایسه ای میان دو دیدگاه فقهی فریقین در آیات الاحکام حج است. به رغم آن که در ظاهر به نظر می رسد میان این دو گروه در استنباط احکام شرعی از آیات قرآن ناهمسویی و ناهمگونی های برجسته و چشم گیری وجود دارد، اما بررسی های دقیق و موشکافانه حاکی از همسویی و همگرایی آنان در احکام حج است. به گونه ای که در مواردی آراء شیعه امامی و برخی از مذاهب چهارگانه اهل سنت از هیچ گونه اختلافی برخوردار نیست. این تطابق بین شیعه و مذهب حنفی زیادتر بروز کرده است؛ زیرا پایه های استدلال این دسته در فقه همانند شیعیان امامی مبتنی بر روایات برگرفته از ائمه معصوم و براهین عقلی بوده و می توان ادعا کرد که از متانت و استواری بیشتری نسبت به سایر مذاهب چهارگانه اهل سنت برخوردار است.

گستره دخالت حکومت و حق حاکمیت از منظر قرآن و نهج‏ البلاغه

مطالعات تفسیری سال دوم بهار ۱۳۹۰ شماره ۵
مقالهبر اساس دو اصل اساسی «مسئولیت مسلمانان نسبت به سرن ...

خلاصه

بر اساس دو اصل اساسی «مسئولیت مسلمانان نسبت به سرنوشت یکدیگر» و «دخالت رأی مردم در حاکمیت حاکم اسلامی» باید پذیرفت که وحدت یا تعدد دولت اسلامی، نه با منعی از سوی منابع دینی روبه روست و نه با الزامی از ناحیه آن، ازاین رو مرزهای «قومیتی (زبانی)»، «جغرافیای طبیعی»، «جغرافیای سیاسی» و «عقیدتی» با رعایت شرایط لازم، میتوانند چهار الگوی گستره دولت دینی پذیرفته شوند. البته با توجه به شرایط جهانی روز و لزوم معتبر دانستن مرزهای بین المللی، چاره ای جز پذیرش الگوی سوم وجود ندارد. امور شخصی شهروندان، حیطه «اعمال قدرت داخلی لازم الرعایة» برای زمامداران جامعه اسلامی را معلوم میسازد و تعرض به این حریم تا ضرورت حکومتی و مصالح عمومی اقتضا ننماید و حفظ حریم خصوصی افراد در تعارض با تأمین و تحکیم صلاح و فلاح اجتماع واقع نگردد، برای حاکمان جایز نخواهد بود.

جلوه ای از حاکمیت قانون گرا در احادیث سیره رسول الله

حدیث پژوهی سال دوم بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۳
مقالهقانون گرایی رسول اکرم(ص) از اموری است که در سیره آ ...

خلاصه

قانون گرایی رسول اکرم(ص) از اموری است که در سیره آن بنیانگذار تئوری حکومت اسلامی، به روشنی جلوه گر می باشد. روایت مشهوری که از طرق خاصه و عامه نقل شده، اشاره به واقعه ای ناموسی دارد که در زمان حکومت نبوی در مدینه النبی به وقوع پیوسته و رسول الله در آن، ضمن ممانعت از انتقام گیری فردی، بر التزام شهروندان جامعه اسلامی نسبت به رعایت قوانین تاکید ورزیده اند. فقیهان با قرار دادن این روایت در کنار دو دسته روایت دیگر که آن ها را بر معنایی جز این حمل کرده اند، و از جمع میان آن ها به نظری رسیده اند که زیبایی قانون محوری حکومت نبوی را بی فروغ نموده است. در این مقاله، با مناقشه در این نحوه جمع حدیثی، توانسته ایم نحوه جمعی را پیشنهاد نماییم که روح قانون گرایی سیره رسول الله متلالئ گردد.

جهاد ابتدایی در قرآن و سیره پیامبر

پنجاه ‌و‌ششمین شماره فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی علوم حدیث تابستان ۱۳۸۹
مقالهبه گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، مسئله جهاد ...

خلاصه

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، مسئله جهاد از فروع فقهی است که مورد بحث بسیاری از فقها قرار گرفته است. فقیهان این فرع فقهی را بر دو قسم جهاد دفاعی و جهاد ابتدایی تقسیم کرده‌اند. از این دو قسم و مباحث مرتبط با آن‌ها، آن‌چه بیشتر مورد توجه فقهای امامیه بوده است و در آن به نقد و نظر پرداخته‌اند، جواز یا عدم جواز جهاد ابتدایی بدون حضور امام معصوم(ع) است.

این مقاله می‌کوشد تا مبانی قرآنی جهاد ابتدایی را در پرتو سیره رسول اکرم(ص) بررسی کند. حاصل این تحقیق حکم به عدم جواز جهاد ابتدایی را به نحو کلی، نه فقط اشتراط جواز به حضور امام معصوم، یا اشتراط آن به وجود شرایط مناسب اجتماعی، سیاسی، بین‌المللی، تقویت می‌کند.

نویسنده پس از پرداختن به معنای لغوی و شرعی جهاد، آن را به دو دسته جهاد دفاعی و جهاد ابتدایی تقسیم می‌کند و به بررسی آراء فقها درباره وجوب یا جواز آن می‌پردازد.

به باور مؤلف، علی‌رغم تضارب آراء و فتاوای فقها درباره این مسئله، قول مشهور در میان فقهای شیعه آن است که حضور امام معصوم، شرط لازم برای جواز اقدام به جهاد ابتدایی است و این امر، در زمان غیبت جایز نیست، هرچند کسانی مانند صاحب جواهر علاوه بر ذکر ادله قرآنی وجوب جهاد ابتدایی، به سیره آشکار، معلوم و متیقن پیامبر و اصحاب ایشان تأکید می‌کند.

مؤلف سپس به بیان سیره پیامبر(ص) درخصوص جهاد ابتدایی می‌پردازد. به باور او تحرکات نظامی پیامبر در مدینه در قالب غزوات و سریه‌ها، با اهدافی مانند ایجاد همدلی بیشتر در میان اقشار مختلف امت، آشنایی مهاجران با جغرافیای مدینه، رزمایش‌ نظامی برای حفظ آمادگی رزمی و ناامن کردن مسیر حرکت کاروان‌های تجاری مشرکان مکه است انجام گرفته است.

مؤلف با استناد به برخی از شواهد و مستندات تاریخی مدعی شده است که پیامبر اکرم(ص) در طول دوران حاکمیت خود هیچ‌گاه اقدام به جهاد ابتدایی نکرده است و تمامی جنگ‌های زمان او یا با لشکرکشی و هجوم از جانب دشمنان و یا پس از عهدشکنی و توطئه‌گری هم‌پیمانان سابق صورت گرفته است.

مؤلف سپس با آوردن آیات مورد استدلال بر وجوب جهاد ابتدایی مانند نساء/71 و 74، انفال/5 و 65، توبه/29 و 73 و محمد(ص)/4 آن‌ها را با توجه به آرای تفسیری مفسران مورد نقد و بررسی قرار داده و نتیجه گرفته است که با توجه به اسلوب، زبان یا اسباب نزول هریک از این آیات، نمی‌توان آن‌ها را دال بر وجوب جهاد ابتدایی تلقی کرد.

مؤلف نتیجه گرفته است که همه ادله‌ای که صاحب جواهر برای اثبات وجوب جهاد ابتدایی ارائه کرده است قابل مناقشه بوده و نه‌تنها بر لزوم آغاز نبرد و درگیری با بیگانگان دلالت نمی‌کند بلکه استفاده از جواز آن نیز با مشکل جدی روبرو است. همچنین با توجه به کشته‌شدن عده‌ای از طرفین در هر جنگ مسلحانه، باید دلیل مجوزی برای این خونریزی‌ها در دست باشد که در غیر این صورت حکم به حرمت جهاد ابتدایی وجهی موجه پیدا خواهد کرد.

به باور وی، این استفاده و استنباط، منوط به شرایط ویژه زمانی و مکانی نیست و در هر شرایط باید دلیلی قابل استناد برای حکم به وجوب یا جواز جهاد ابتدایی در دست باشد که چنین دلیلی در کتاب جواهرالکلام ـ که به‌حق دائرةالمعارف فقه جعفری نام گرفته ـ به چشم نمی‌خورد.

وی در بخش نتیجه‌گیری مقاله می‌آورد: از حق نباید گذشت که صاحب جواهر در مقام ارائه تمام دلائل قرآنی و روایی وجوب جهاد ابتدایی برنیامده است، زیرا آن را ضرورتی از احکام دینی دانسته که هیچ اختلافی در وجوب کفایی آن، میان فقهای شیعه و سنی وجود ندارد. عدم تحقق جهاد ابتدایی در طول دوران حاکمیت رسول‌الله در مدینه مهم‌ترین دلیلی است که می‌توان با اتکای به آن، حکم به عدم وجوب این نوع جهاد داد؛ زیرا رسول اکرم(ص) هیچ واجبی از واجبات الهی را مهمل ننهاده است.

 

رتبه علمی دانشگاهی

ارتباط با من